Het ene programma is het andere niet!

Laat ik met de deur in huis vallen: ik geloof in tips, maar niet in de ‘gouden’ tip voor alle omstandigheden. Ik ben meer een aanhanger van de contingentietheorie, waarin wordt gesteld dat een organisatievorm afhankelijk is van de omgeving waarin het opereert. En in die omgeving bepalen vaak enkele hoofdvariabelen het succes. Voor het programma Digitalisering Strafrechtketen (zie katern) zijn er drie hoofdvariabelen, die ik hierna kort toelicht. Niet als een tip, maar als mogelijke inspiratie om een programma te (her)moduleren en nog succesvoller te maken.

Hoofdvariabel 1: portfoliomanagement als stimuleringsmechanisme

De samenwerkende ketenpartners[1] in de strafrechtketen hebben politieke steun gekregen voor het versterken van de keten. Om aan de opgave ‘Informatievoorziening’ invulling te geven, heeft het kabinet voor de periode 2018-2022 een bedrag van ca. 200 M euro beschikbaar gesteld. De oorsprong van de ca. 200 M euro ligt in het regeerakkoord van het huidige kabinet. Of eigenlijk net daarvoor, toen in 2017 op basis van het rapport Van den Emster, duidelijk werd dat de informatievoorziening tussen de partners van de strafrecht beter moet. Het programma Digitalisering Strafrechtketen (PDSK) moest voorzien in een mechanisme om een abstract doel om te zetten in concrete doelen en een projectenportfolio om dit realiseren. De ketenpartners wilden graag meewerken om projecten aan te leveren en in aanmerking te komen voor deze gelden. Dit gaf, middels een doordacht strategisch portfolio proces, de gelegenheid om die projecten te selecteren waarvan de baten het meest bijdragen aan maatschappelijk effecten en tegelijkertijd beheersbare risico’s hadden. Klinkt als een eenvoudig proces, maar het is complex om objectief uit te voeren. Zeker als je bedenkt dat in de eerste jaren de ingediende voorstellen cumuleerden tot een waarde van meer dan 200% van het niet geringe stimuleringsbudget.

Hoofdvariabel 2: eenvoud als keten coördinator

In een keten is er geen baas en tegelijkertijd is iedereen nodig voor het resultaat. In de context van het programma Digitalisering Strafrechtketen is er een politieke baas, de minister van Justitie en Veiligheid, maar die laat, gezien de rechtsstatelijke kenmerken (het OM en de Rechtspraak moeten in een democratie onafhankelijk kunnen werken), de werking over aan de keten. Gekozen is voor een eenvoudige besturing, die verankerd is in de top van de ketenpartners. Waarom? Omdat er met de autonome ketenpartners in formele zin geen besluit over de keten genomen kan worden. Er kan alleen door middel van zelfbinding een besluit genomen worden, waarbij iedere ketenpartner zich vrijwillig bindt aan een besluit. Alleen dan kan een keten besluit worden genomen. Wat natuurlijk helpt is dat de stimuleringsgelden beschikbaar zijn.

Hoofdvariabel 3: architectuur als lijm

Oké, er is budget en de topbestuurders zijn doordrongen dat er maatschappij effecten zijn die alleen door de keten kunnen worden gerealiseerd. Bij een digitaliseringsprogramma zijn er dan ook nog inhoudelijke afspraken, standaarden en ontwerp keuzes nodig. Hiervoor is een Architectuurraad opgericht met als eerste doel het opstellen van een ketendoelarchitectuur (KDA), waarop de projecten worden beoordeeld. Triviaal? Zeker! Maar nog niet eerder tot stand gekomen.

[1] Organisaties in de strafrechtketen, gericht op opsporing, vervolging, berechting en tenuitvoerlegging, werken samen om de prestaties in de strafrechtketen te verbeteren. Belangrijk onderdeel hiervan is het digitaliseren van de strafrechtketen.